Raport zintegrowany 2020
PGE przywraca wartości użytkowe i przyrodnicze terenom pogórniczym, aby odtworzyć lub ukształtować nowe cechy środowiskowe. W tym celu określane są rodzaje i metody rekultywacji oraz przedstawiane są wizje krajobrazu po zakończonej rekultywacji.
Rodzaje rekultywacji jak: leśna, wodna, rolna, komunalna czy przemysłowa oraz jej metody muszą się pokrywać z miejscowym planem zagospodarowania terenu. Duże znaczenie mają również prawidłowo dobrane rozwiązania techniczne i jakość wykonanych prac. Istotnym elementem jest także sam termin zakończenia rekultywacji.
Na rekultywację terenów pogórniczych w kopalniach węgla brunatnego składa się szereg przedsięwzięć projektowo-technicznych oraz organizacyjno-wykonawczych.
W ramach tego procesu rozróżnia się:
(Przygotowawczą) – która polega na ustaleniu czynników warunkujących prawidłowość przebiegu rekultywacji. Na tym etapie prowadzone są pomiary niwelacyjne, sporządza się mapy górnicze oraz opracowuje dokumentację kosztorysowo-projektową.
(Techniczną) – która polega na przeprowadzeniu makroniwelacji obejmującej roboty ziemne. Dzięki nim zwałowisko jest odpowiednio kształtowane w układ skarp i półek, regulowane są stosunki wodne za pomocą obiektów i urządzeń hydrotechnicznych oraz rekonstruowane są lub budowane drogi dojazdowe.
(Biologiczną) – której zadaniem jest polepszenie właściwości powietrzno-wodnych gruntów, likwidacja ich nadmiernego zakwaszenia, uzupełnienie brakujących składników pokarmowych, wprowadzenie roślinności zielnej i drzewiastej odtwarzającej warunki biologiczne terenu oraz zabezpieczającej przed erozją powierzchniową.
Które obejmują pielęgnację sadzonek i uzupełnianie wypadów, czyli zabiegów, które są prowadzone na terenach już zalesionych. W sytuacji stwierdzenia ubytków drzewostanu spowodowanych uschnięciem lub za sprawą innych czynników zewnętrznych (zniszczenia przez zwierzynę itp.) należy te miejsca dolesić. Miejsca takie są określane w ramach wizji.
Na obszarze terenów pogórniczych Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów dominuje obecnie leśny kierunek rekultywacji. Można wstępnie oszacować, że docelowo do zagospodarowania leśnego zostanie przekazane ok. 5500 ha terenu (z uwzględnieniem pasów ochronnych przy zbiornikach wodnych). Dotychczas Kopalnia Bełchatów przekazała Lasom Państwowym ponad 1500 hektarów przeobrażonych, zalesionych gruntów.
Od rozpoczęcia prac rekultywacyjnych na terenie Kopalni Węgla Brunatnego do końca 2020 roku zrekultywowano 2 296 ha. Rekultywacja została zakończona na zwałowisku zewnętrznym Pola Bełchatów – Góra Kamieńsk. W chwili obecnej rekultywowane jest zwałowisko zewnętrzne Pola Szczerców i zwałowisko wewnętrzne Pola Bełchatów.
Góra Kamieńsk jest sztandarowym przykładem kompleksowych działań rekultywacyjnych, prowadzonych przez spółkę PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna. To najwyższe wzniesienie w środkowej Polsce o wysokości 395 m n.p.m. Powstało ono z 1 354 mld m3 nadkładu, zdejmowanego w procesie odkrywania kolejnych warstw węgla brunatnego. Obecnie jest to jedna z głównych atrakcji turystycznych środkowej Polski. Wyciąg narciarski, trasy piesze i rowerowe oraz długi, 620-metrowy tor saneczkowy sprawiają, że Góra Kamieńsk stała się ważnym punktem na mapie miłośników sportów letnich i zimowych.
Spółka zakończyła też formowanie drugiego zwałowiska, tym razem Pola Szczerców. Proces ten trwał 17 lat, a w jego wyniku powstała „bliźniacza” Góra Kamieńsk. Zwałowisko usypane zostało z prawie 1 mld m3 nadkładu znajdującego się nad pokładami węgla brunatnego. Obecnie góra posiada powierzchnię wynoszącą 1114 ha i wysokość względną ok. 170 m. Do końca 2020 roku w ramach działań rekultywacyjnych posadzano na niej ponad 4 mln drzew, dbając tym samym o bioróżnorodność. Powierzchnię góry pokrywa również dużo roślin trawiastych, a wśród zwierząt żyjących na zwałowisku można spotkać liczne stada saren, dziki, zające czy lisy. Wśród ptaków przeważają gatunki odkrytych terenów polnych i łąkowych. Na górze można spotkać między innymi: skowronka, świergotka polnego i drzewnego, kuropatwę czy bażanta. Nieuformowane fragmenty wierzchowiny od lat zasiedlają dwie pary rzadkiej sieweczki obrożnej. Teren ten patrolują także kruki, myszołowy i pustułki. Na skarpach można spotkać też żurawie.
Rekultywacja zwałowiska prowadzona jest w kierunku leśnym z uwzględnieniem funkcji rekreacyjnej dzięki powstaniu lasów, ścieżek rowerowych, pola golfowego, autodromu, hipodromu, stoku narciarskiego. Na jej szczycie powstanie także farma fotowoltaiczna.
Na obszarze Pola Bełchatów prowadzone są natomiast prace związane z poprawkami i uzupełnieniami zalesień z rekultywacji wykonanej w latach ubiegłych. Docelowe kierunki rekultywacji obejmują:
W niedługiej perspektywie głównym zadaniem rekultywacyjnym Kopalni Bełchatów będzie rekultywacja obu wyrobisk końcowych w kierunku wodnym, połączona z utworzeniem dużego kompleksu wypoczynkowego. Skala trudności tego przedsięwzięcia nie ma odpowiednika w Polsce.
Prace badawcze, projektowe i wykonawcze w tym zakresie prowadzone są z dużym wyprzedzeniem w stosunku do terminu zakończenia eksploatacji. W pierwszej kolejności rekultywacja będzie dotyczyła wyrobiska poeksploatacyjnego Pola Bełchatów. Rekultywacja wodna będzie jednak możliwa dla obu wyrobisk końcowych jednocześnie.
Lustro wody dwóch zbiorników może mieć łącznie przeszło 4 000 hektarów. Największe wrażenie robi ich maksymalna głębokość – wyniesie ona około 170 metrów. Oznacza to to, że bełchatowskie jeziora będą głębsze od Hańczy, najgłębszego jeziora w Polsce. Napełnianie zbiorników wodą realizowane będzie po 2050 roku, kiedy to w Polu Szczerców zakończone zostaną wszelkie roboty górnicze mające na celu przygotowanie wyrobiska poeksploatacyjnego do zalania wodą. Poziom zwierciadła wody i jednocześnie w obu zbiornikach ulegać będzie stopniowemu podnoszeniu i potrawa ok 20 lat. Obszar wyrobisk końcowych obu pól wyniesie około 4300 ha (2100 ha Pole Bełchatów i ok. 2190 ha Pole Szczerców). Pozostałe tereny zostaną częściowo zbyte, a częściowo najprawdopodobniej rekultywowane dla kierunku leśnym lub w kierunkach specjalnych. Kierunek specjalny zagospodarowania – oprócz typowego zalesienia wokół przyszłego zbiornika, rozpatrywano zastosowanie innego drzewostanu jak typowo leśny. Stosowane miały być zadrzewienia gatunkami bardziej parkowymi niż leśnymi by uatrakcyjnić linię brzegową.
W przypadku Kopalni Turów, realizowana od lat 60. rekultywacja zwałowiska zewnętrznego, ukierunkowana jest na docelowe zagospodarowanie leśne. Prowadzona jest na bieżąco na terenach, na których zakończono eksploatację górniczą. W pierwszej kolejności w wyniku prowadzonych prac kształtuje się ostatecznie skarpy i półki zwałowiska, chroni stoki poprzez kontrolowane odprowadzenie wód opadowych, utrwala wierzchnią warstwę gruntu i zabezpiecza teren przed erozją, zmniejsza objętość spływu wód opadowych poprzez zwiększenie retencji gruntu, poprawia jakości wód spływających ze zwałowiska oraz ogranicza się emisje niezorganizowane.
Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne Oddziału Kopalni Węgla Brunatnego Turów to kompleks leśny o powierzchni ponad 21 km2, który oprócz walorów krajobrazowych stanowi nieoceniony obszar tlenotwórczy gminy Bogatynia. Jest to też zróżnicowane przyrodniczo środowisko, w którym tworzą się siedliska i korytarze ekologiczne.
Wynikiem prowadzonych prac rekultywacyjnych od lat 60. są rosnące dynamicznie wielogatunkowe drzewostany tworzące komponenty środowiska leśnego, w tym glebę i jej specyficzną mikroflorę oraz lokalny mikroklimat. W zrekultywowanych gruntach istnieje stosunkowo bogate życie biologiczne. W 2020 roku kontynuowano rekultywację terenów pogórniczych zwałowiska wewnętrznego. Rekultywacją biologiczną w kierunku leśnym objęto 12 ha. Przeprowadzono kontrolę przyrodniczą na 47 ha terenów przedpola, ustalającą zasady kontynuacji eksploatacji z poszanowaniem zasad ochrony gatunkowej.
Efekty prowadzonych prac rekultywacyjnych przyczyniają się przede wszystkim do poprawy jakości podstawowych komponentów środowiska, czyli powietrza atmosferycznego, wód oraz gleby. Emisja niezorganizowana pyłu ze zwałowiska zmniejsza się w miarę powiększania się powierzchni terenów zalesionych. Powstający na zwałowisku zewnętrznym antropogeniczny kompleks leśny przyczynia się w znacznym stopniu do podniesienia lesistości uprzemysłowionego regionu. Pomimo, że struktura wiekowa zalesień jest charakterystyczna dla młodych lasów, już teraz stanowi istotny czynnik krajobrazowy i klimatyczny gminy Bogatynia.
Działania rekultywacyjne prowadzone są także przez spółkę PGE Energia Ciepła. Po zakończeniu eksploatacji składowisk odpadów, następuje jego formalne zamknięcie, a następnie jego rekultywacja w kierunku zielonym. Wprowadzana jest roślinność, wykonanie są okrywy trawiaste i nasadzenia drzew. Tam, gdzie istnieje taka możliwość planowane są działania zmierzające do przywrócenia terenom funkcji gospodarczych. Przeprowadzone prace niwelacyjne mają umożliwić adaptację terenu dla różnych funkcji gospodarczych o charakterze przemysłowym, usługowym czy komunalnym.
W przypadku spółki PGE Energia Odnawialna procesy technologiczne, eksploatacja urządzeń oraz prowadzone inwestycje nie powodują ingerencji w bioróżnorodność obszarów chronionych. Tereny zielone, należące do spółki utrzymywane są przez pracowników i służby porządkowe. W sąsiedztwie obiektów znajdują się obszary SOO Natura 2000. PGE Energia Odnawialna partycypuje w kosztach zarybiania rzek i jezior zgodnie z zapisami pozwoleń wodnoprawnych, a wybudowane przepławki umożliwiają niezakłóconą migrację ryb.
W 2020 roku PGE Energia Odnawialna kontynuowała prowadzenie monitoringów przyrodniczych ptaków i nietoperzy na eksploatowanych farmach wiatrowych Resko II, Kisielice II, Karwice, Lotnisko i Wojciechowo.
Prowadzone badania przyrodnicze umożliwiają poznanie realnego wpływu prowadzonej działalności spółki na bogactwo gatunkowe. Poczynione obserwacje, prowadzone podczas monitoringów przyrodniczych, wykazały pozytywne efekty prowadzonych dotychczas działań. Badania eksploatowanych farm wiatrowych nie wykazywały potrzeb podejmowania znaczących działań w zakresie ochrony bioróżnorodności. W przypadku zaistnienie takiej potrzeby, zostaną podjęte działania zapobiegawcze. Badania przyrodnicze będą kontynuowane w kolejnych latach.
PGE troszczy się o ochronę ptaków. W tym celu podejmuje konkretne działania, które mają na celu zwiększenie ich bezpieczeństwa oraz możliwości przedłużania i reintrodukcji gatunku.
Sokół wędrowny to jeden z najrzadszych gatunków ptaków, którego dwadzieścia lat temu prawie nie było w naszym kraju. Obecnie w Polsce żyje 50 par sokołów i są one objęte ścisłą ochroną gatunkową. Grupa PGE od 18 lat aktywnie działa na rzecz odtworzenia populacji sokoła wędrownego w Polsce.
Przez lata, sokoły upodobały sobie kominy PGE. Pierwszy raz ornitolodzy zauważyli parę sokołów na terenie Zespołu Elektrowni Dolna Odra w 2003 roku i wtedy pierwsze pisklęta zostały zaobrączkowane. W następnych latach, ptaki te zasiedliły przygotowane dla nich siedliska na kominach elektrociepłowni w Gdyni, Gdańsku, Toruniu, Lublinie, a także na kominie elektrowni w Bełchatowie, Zespole Elektrowni Dolna Odra. W 2020 roku w sześciu gniazdach w oddziałach PGE wykluło się i zostało zaobrączkowanych w sumie 18 piskląt. Od 2003 roku z gniazd umieszczonych na instalacjach Grupy PGE wyfrunęły 83 młode sokoły, co stanowi 17,3 proc. wszystkich młodych sokołów wędrownych, które przyszły na świat w Polsce od roku 2000 (łącznie wykluło się 479 piskląt).
W ramach działań związanych z odtworzeniem gatunku sokoła wędrownego, PGE współpracuje ze Stowarzyszeniem Na Rzecz Dzikich Zwierząt „Sokół”. W ramach współpracy na budkach lęgowych sokołów, zainstalowanych w elektrociepłowniach w Gdyni, Toruniu i Lublinie, umieszczono kamery, które umożliwiają podgląd ptaków online na stronie www.peregrinus.pl.
Możliwość podglądania na żywo życia rodzinnego sokoła wędrownego ma na celu rozpowszechnianie wiedzy na temat działań związanych z odbudową gatunku. Pozwala również na pośrednie obcowanie z przyrodą, szczególnie tą nieosiągalną, jak w przypadku sokoła wędrownego, który swoje gniazda ma zazwyczaj na wysokości stu metrów. Obserwacja życia sokołów wędrownych cieszy się ogromną popularnością. Statystyki pokazują, że najwięcej wejść na podgląd gniazd występuje w maju. W tym jednym tylko miesiącu można odnotować ponad 400 tys. wejść na założone na kominach PGE podglądy. Grupa organizuje konkursy na imiona dla młodych sokołów, w których każdorazowo bierze udział blisko 3 tys. osób. Na kanale YouTube i w mediach społecznościowych Grupy PGE publikowane są posty i filmy, promujące działalność PGE w zakresie ochrony sokołów wędrownych.
PGE wspiera Stowarzyszenie „Sokół” także w działaniach informacyjnych i edukacyjnych, zachęcając lokalne społeczności do zainteresowania się życiem dzikich ptaków. W Elektrociepłowni Gdynia tradycją jest zapraszanie dzieci z pobliskiej szkoły podstawowej na „żywą” lekcję przyrody, podczas której mają okazję zobaczyć proces obrączkowania młodych ptaków.
Na terenie Zespołu Elektrowni Dolna Odra oprócz sokołów chronione są także jaskółki brzegówki, gniazdujące na nieczynnej kwaterze 4 składowiska odpadów paleniskowych, jak również pustułki zamieszkujące komin elektrowni. Jaskółki zaadaptowały na swoje siedliska skarpy, powstałe w wyniku poboru popioło-żużli. Ich ochrona polega przede wszystkich na ochronie młodych ptaków, które w okresie pierwszych lotów często wypadają z gniazd.
PGE dba także o bociany, które ze względu na umiejscowienie swoich gniazd na słupach energetycznych, są szczególnie narażone na ryzyko porażenia prądem. Od lat, na słupach, ponad liniami energetycznymi, stawiane są dla nich metalowe platformy i na nie przenoszone są ich gniazda. Zapobiega to bezpośredniemu kontaktowi bocianów z liniami energetycznymi, co znacząco redukuje niebezpieczeństwo porażenia prądem, szczególnie wśród młodych osobników. Obecnie na terenie działania spółki jest umieszczonych ponad 26,5 tys. takich platform, z czego tylko w 2020 roku zainstalowano ich ponad tysiąc. Połowa z nich znajduje się na terenie działania białostockiego oddziału PGE Dystrybucja, gdzie ze względu na wyjątkowo korzystne warunki bytowania, występowanie bocianów jest największe w całej Polsce. Z myślą o ochronie ptaków, na infrastrukturze energetycznej PGE Dystrybucja umieszczane są dodatkowo specjalne zabezpieczenia: podesty, odstraszacze, kolorowe kule zawieszone na liniach.
Spółka podejmuje również współpracę ze stowarzyszeniami i fundacjami, których celem jest ochrona ptaków. Wśród nich są: